Μαθήματα για τον Κορονοϊό: Είμαστε πιο Ανθεκτικοί από όσο Νιώθουμε

Η ευαλωτότητά μας είναι γεγονός αλλά δεν είναι μόνο αυτό.

Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια απειλή τείνουμε αρχικά να εστιάσουμε σε αυτή. Καθώς εστιάζουμε στην απειλή όλο και πιο πολύ, η αίσθηση της ταραχής και του άγχους αυξάνεται. Η πανδημία του κορονοϊού έχει φέρει την ατομική και την συλλογική ευαλωτότητά μας στην πρώτη γραμμή. Αυτή η πρώτη ανάγνωση της κατάστασης δεν είναι φανταστική. Η ευαλωτότητά μας είναι γεγονός. Είναι η αλήθεια. Αλλά δεν είναι ολόκληρη η αλήθεια.

Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας απασχολεί για αρκετό καιρό την ψυχολογική έρευνα. Όπως πολλές από τις «μεγάλες» έννοιες στην ψυχολογία, ένας ακριβής και παγκοσμίως αποδεκτός ορισμός δεν υπάρχει. Σε γενικές γραμμές, η ανθεκτικότητα νοείται ως η ικανότητα του ατόμου να υπομένει δυσκολίες και αντιξοότητες χωρίς όμως αυτές να το αποδυναμώνουν και να το παραλύουν. Οι γνωστοί ερευνητές στον χώρο της ψυχικής ανθεκτικότητας Ann Masten και Norman Garmezy ορίζουν την ψυχική ανθεκτικότητα ως «τη διαδικασία, την ικανότητα ή την έκβαση της επιτυχούς προσαρμογής ένανατι δύσκολων και απειλητικών συνθηκών».

Από την δεκαετία του 1990, η έρευνα σχετικά με την ψυχική ανθεκτικότητα τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες, δείχνει ότι η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η βασική μας κατάσταση. Οι Mansen και Garmezy στην ερευνητική δουλειά τους με παιδιά, καταλήγουν ότι «η ανθρώπινη ψυχολογική ανάπτυξη έχει μαξιλαράκι ασφαλείας», δηλαδή είναι πολύ καλά προστατευμένη από την αποτυχία και είναι σχεδιασμένη για την επιτυχία. Είμαστε περισσότερο ανθεκτικοί παρά ευάλωτοι. Είναι λοιπόν πολύ εύκολο να αποδώσουμε τον όρο ψυχική ανθεκτικότητα ως χαρακτηριστικό του ατόμου, κάτι που το διαθέτουμε λίγο ή πολύ. Εξ άλλου, έρευνες δείχνουν ότι ατομικά χαρακτηριστικά όπως η ευφυΐα, η προσωπικότητα, η εσωτερική εστία ελέγχου, η ψυχολογική ευελιξία, αποτελούν παράγοντες επί των οποίων μπορεί να προβλεφθεί η ψυχική ανθεκτικότητα.

Τα πιο πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα όμως, υποδεικνύουν ότι η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι τόσο στοιχείο του χαρακτήρα αλλά μια αμοιβαία και δυναμική διαδικασία, που απαντάει στις συνθήκες και εξαρτάται από αυτές. Περιβαλλοντικοί και σχετιζόμενοι παράγοντες τείνουν να προβλέπουν την ψυχική ανθεκτικότητα καλύτερα από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Ουσιαστικά οι κοινωνικοί παράγοντες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο.

Ένας τέτοιος κοινωνικός παράγοντας που σχετίζεται ιδιαίτερα με την ψυχική ανθεκτικότητα είναι οι κοινωνικές σχέσεις τόσο οι παρελθοντικές όσο και οι παρούσες. Για παράδειγμα, ένας πρώιμος ασφαλής δεσμός έχει συσχετισθεί στην βιβλιογραφία με υψηλή ψυχική ανθεκτικότητα, εν μέρει επειδή ήδη έχει ευνοήσει την αίσθηση της αυξημένης αυτεπάρκειας και της αυτο-φροντίδας.

Παράλληλα, το παρόν κοινωνικό πλαίσιο στήριξης του ατόμου φαίνεται να είναι ίσως ιδιαίτερα σημαντικό. Έρευνες καταδεικνύουν ότι το μέγεθος και η ποιότητα του κοινωνικού δικτύου του ατόμου συνδέονται και βοηθάνε την ψυχική ανθεκτικότητά του, μέσω πολλαπλών ψυχολογικών και συμπεριφοριστικών μηχανισμών (π.χ. οι άνθρωποι γύρω παρέχουν κίνητρο για έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, στήριξη στη χαμηλή αυτοεκτίμηση, ή μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να μην καταστροφολογεί σε μια δύσκολη συνθήκη).

Ουσιαστικά οι έρευνες στο πεδίο της ψυχικής ανθεκτικότητας μας επισημαίνουν ότι σε δύσκολες συνθήκες, ένα άτομο είναι περισσότερο πιθανό να καταφύγει σε αποτελεσματικότερους μηχανισμούς διαχείρισης της δυσμενούς κατάστασης εάν έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον όπου τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που συντελούν στην ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας είχαν χώρο για να αναπτυχθούν και εάν το παρόν κοινωνικό του πλαίσιο υποστηρίζει, ενθαρρύνει και υποδεικνύει τέτοιους αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης.

Συνοψίζοντας, το κεντρικό μήνυμα αυτού του άρθρου είναι διττό.

Από τη μία η ψυχική ανθεκτικότητα του καθενός μας απέναντι στην αντιξοότητα δεν εντάσσεται πλήρως στον έλεγχό μας. Η επιτυχία μας ή η αποτυχία μας έχει να κάνει και με την τύχη, δηλαδή εάν η συγκεκριμένη δυσκολία που έρχεται στον δρόμο μας ταιριάζει με τις δικές μας ιδιαίτερες δεξιότητες, ικανότητες και κλίσεις ώστε να τη διαχειριστούμε αποτελεσματικά. Και επίσης οι εξωτερικές συνθήκες τόσο του παρελθόντος όσο και οι τωρινές (που πολλές είναι εκτός του δικού μας ελέγχου) επηρεάζουν σημαντικά την ικανότητά μας να αντεπεξερχόμαστε αποτελεσματικά.

Από την άλλη, αρκετά στοιχεία της ψυχικής μας ανθεκτικότητας είναι όντως στο έλεγχό μας. Οι επιλογές που κάνουμε στις δύσκολες στιγμές έχουν σημασία. Οι πιο χρήσιμες και αποτελεσματικές είναι:

• Αντί να απομονωθούμε, μπορούμε να φροντίσουμε και να επενδύσουμε στους ανθρώπους γύρω μας και να φανούμε χρήσιμοι.
• Αντί να αυτό-μαστιγωνόμαστε μπορούμε να αυξήσουμε την αυτό-φροντίδα μας και να ενσωματώσουμε στην ρουτίνα μας δραστηριότητες που μας δίνουν την αίσθηση της χαράς και του νοήματος.
• Αντί να γινόμαστε παγωμένοι και δυσκίνητοι ας είμαστε ευέλικτοι, ας αποδεχθούμε τα συναισθήματά μας, ας στηριχθούμε στις προσωπικές μας αξίες καθώς καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις, ας προσπαθήσουμε να προσαρμοστούμε και να βρούμε ποια ευκαιρία μπορεί να μας προσφέρει μια κρίση, ας εμπιστευτούμε την δυνατότητά μας να σκεφτόμαστε καθαρά και να βρίσκουμε τη δική μας αλήθεια.
• Αντί να αγωνιούμε και να αποφεύγουμε, ας επιστρατεύσουμε τη δράση που εστιάζει στην επίλυση του προβλήματος. Ας εστιάσουμε στα στοιχεία της κατάστασης που μπορούμε να ελέγξουμε. Ας αποδεχθούμε και ας αντιμετωπίσουμε την πρόκληση που αυτή τη στιγμή έχει εμφανιστεί μπροστά μας και αντί να αντιδρούμε αυτόματα ας επιλέξουμε την αντίδρασή μας συνειδητά.

Πηγή: Psychology Today

Συγγραφέας: Noam Shpancer

Ελεύθερη απόδοση: Λυδία Μιχαήλ Τάττη